1999 Helsinki zirvesi sonrası Türkiye'de sivil asker ilişkilerine yönelik reformlar

Abstract

Sivil-asker ilişkileri tarih boyunca bütün dünyada önemini koruyan ve demokratik denetime tabi sivil otoriteler tarafından demokratik düzenlemelerin yapılmasının zaruri olduğu alanlardan birisidir. Askeri müdahalelerinin kadim bir tarihinin olduğu yeryüzünde milattan önce 2350 yılında Akad Kralı Sargon tarafından ilk askeri darbe gerçekleşmiştir. Sivil-asker ilişkileri alanında geniş kapsamlı ilk akademik çalışmalar II. Dünya Savaşı sonrasında ABD'li akademisyenler perspektifinde daha mikro eksende ilerletilmeye çalışılmıştır. Soğuk Savaş sonrasında ise küresel ölçekte tehdit ve ulusal güvenlik tanımlamalarının değişime uğradığı anlık dünyada, akademisyenlerin sivil-asker ilişkileri alanındaki çağdaş akademik çalışmaları incelendiğinde teorik olarak merkezinde Amerikan perspektifine sahip klasik bir anlayışı tercih etmek yerine daha makro eksende ilerlemeye çalıştıkları gözlemlenmiştir. Bu çalışmada öncelikle sivil-asker ilişkilerinin tarihsel seyri konusunda genel bilgiler verilmiş, bütüncül bir teorinin bulunmadığı sivil-asker ilişkileri alanında küresel ölçekte önemli görülen akademik ve teorik çalışmalar ele alınmış ve son olarak da Türkiye'deki sivil asker ilişkilerine yer verilmiştir. Çalışmada Türkiye'deki sivil-asker ilişkileri, esas itibariyle Osmanlı'dan kalan mirasa dair bilgileri takiben 1923-1960, 1960-1980, 1980-2000 ile 2000 sonrası dönem olarak kategorize edilerek açıklanmaya çalışılmıştır. AB ile olan ilişkilerde 1999 yılında gerçekleştirilen Helsinki Zirvesi ile aday ülke ilan edilen Türkiye'de sivil-asker ilişkilerine dair demokratikleşme adına uygulanan reformlara yer verilmiştir. Son kısımda ise 2002 genel seçimleri ile hükümete gelen Adalet ve Kalkınma Partisi'nin sivil-asker ilişkilerinin demokratikleşmesi adına geniş kapsamlı bir reform sürecine girmesi ile uygulanan reformlar ele alınmıştır Çalışmada ayrıca 15 Temmuz 2016 başarısız darbe girişiminden sonraki süreçte sivil-asker ilişkilerine yönelik hızla uygulanan reform sürecindeki uygulamalara da değinilerek, nihai tahlilde Türkiye'deki 1999 Helsinki Zirvesi sonrasında sivil-asker ilişkilerine yönelik demokratik bağlamda uygulanan askeri reformlar da değerlendirilmiştir.

The civil-military relations have always been an important area where civil authorities that are subject to democratic review are required to implement democratic regulations. In the ancient history of military interventions in the world, the first coup d'etat was by Sargon, King of Akkad, in 2350 BC. The first comprehensive academic studies in civil-military relations were tried to be conducted in a more micro axis in the perspective of US academics after World War II. After the Cold War, in the instant where the definitions of threat and national security changed on a global scale, it has been observed that they are trying to progress in a more macro axis instead of preferring a classical understanding that theoretically has an American perspective at its core when the contemporary academic studies of academics in the field of civil-military relations are examined. In this study, first, general information on historical background of civil-military relations was provided, and the academic and theoretical studies that are considered important on global scale in the field of civil-military relations, an area lacking a holistic theory, were discussed, and finally, the civil-military relations in Turkey were examined. Essentially, in line with the information on the Ottoman legacy, the study categorized the civil-military relations into 1923-1960, 1960-1980, 1980-2000 and post-2000 periods. The reforms introduced in civil-military relations in Turkey after the country was declared as a candidate country at the Helsinki Summit, held in 1999, were described. In the last section, the reforms implemented after the Justice and Development Party (AK Party), which came to power with the 2002 general elections, launched a process of comprehensive reforms intended to democratize the civil-military relations in the country were discussed. The study also focused on the reform practices quickly implemented regarding the civil-military relations in the wake of the failed coup of July 15, 2016, and, in the final analysis, assessed the military reforms democratically introduced vis-à-vis civil-military relations in Turkey after the Helsinki Summit of 1999.