Hicaz’da bir suikastın arkaplanı: Şerif Hüseyin, Afganlar ve İngilizler (1877-1880)

Abstract

Bu makale, Şerif Hüseyin Paşa’nın Temmuz 1877-Mart 1880 tarihleri arasında devam eden Mekke Emirliği döneminde meydana gelen bazı gelişmeleri ele almaktadır. Makale, Hicaz vilayetinin kendine has idari yapısı ve Mekke Emirliği ile ilgili giriş mahiyetinde bilgiler aktardıktan sonra Hüseyin Paşa’nın devlet hizmetindeki tecrübesi, emirliğe atanma süreci ve kendi döneminde Hicaz’da gelişen siyasi faaliyetlere odaklanmaktadır. 1879’un ilk çeyreğine kadar Osmanlı hükümeti çizgisinde bir yönetim anlayışı sergileyen, vali ve Medine muhafızı ile uyumlu çalışan Şerif Hüseyin Paşa’nın giderek yeni bir arayışa girmesi ve bu çerçevede İngiltere ile gizli diyalog kurması, dönemin öne çıkan ve hakkında literatür oluşmamış gelişmelerindendir. İngiliz-Afgan gerginliği bahanesi üzerinden Cidde konsolosluğu aracılığıyla İngiltere ile kurulan gizli iletişimin safhaları, amacı ve İngiliz hariciyesindeki süreçleri dönemin bağlamı içerisinde anlatılmaya çalışılmaktadır. Ardından Şerif Hüseyin’in Afganistan’a heyet gönderme projesi ele alınmakta, neden böyle bir girişimde bulunduğu ve bunun getirileri üzerinde durulmaktadır. İngiltere lehine girişimlerde bulunmak ve Afgan Müslümanlarının İngilizlerle dostane ilişki kurmasını temin etmek amacıyla kararlaştırılan heyetle ilgili gelişmeler İngiliz arşivleri imkanlarıyla aydınlatılmaktadır. Son olarak, Şerif Hüseyin Paşa’nın heyetle ilgili nihai hazırlıkları tamamlamak üzere Cidde’ye girişi sırasında bir Afgan tarafından suikasta uğrayarak hayatını kaybetmesi, yakalanan katilin sorgulanma ve idam süreçlerinin açıklanmasının ardından suikastla ilgili spekülasyonlar aktarılmaktadır.

This article focuses on the developments that took place during Sharif Husayn Pasha’s Emirate of Mecca between July 1877 and March 1880. After giving a brief information about the unique status of the province of the Hijaz, its administrative structure, and the Emirate of Mecca, it addresses the political developments of the period of Husayn Pasha, who acted in accordance with the policies of the Ottoman government until the first quarter of 1879 and cooperated with the governor of the province and the commander of Medina. From March 1879 onward, however, Pasha was in search of a new political future, and in this context, he initiated an unusual and secret dialogue with Britain. Using the Anglo-Afghan War of 1878 as a pretext, Sharif Husayn established a secret dialogue with Britain, and in time, strengthened it until he was assassinated in March 1880. The article explains the stages and aims of his secret dialogue with Britain as well as the decision-making processes at the British Foreign Office regarding relations with Husayn Pasha in detail. Sharif Husayn’s Afghanistan mission, members of the mission and context of the letter are also explained based on the British archival sources. The final part of the paper focuses on the assassination of Sharif Husayn, its consequences, and trial and execution of the assassin.