Sağlıkta sosyalleştirmeden aile hekimliğine giden yolun tarihsel arka planı: Türkiye birinci basamak sağlık örgütlenmesi

Abstract

Cumhuriyet dönemi sağlık politikalarında kalıcı iz bırakan belli dönemler vardır. Özellikle birinci basamak sağlık örgütlenmesine yönelik olarak yapılan çalışmalar üzerinde önemli tartışmalar yapılmıştır. Tarihsel seyri içinde Milli Sağlık Planı ve Milli Sağlık Programları, Sağlıkta Sosyalleştirme Politikası ve Sağlıkta Dönüşüm ile Aile Hekimliği uygulamaları bunların başında gelmektedir. Ülkemizde ulusal anlamda geliştirilmeye çalışılan sağlık politikalarının küresel eğilimlerden etkilendiğini söyleyebiliriz. Milli Sağlık Planı ve Milli Sağlık Programlarının Cumhuriyet'in erken dönem sağlık politikalarından beslenmesi muhtemeldir. Sağlıkta sosyalleştirme ile yapılmak istenen radikal değişikliklerin ise, yasalaşmadığı için göz ardı edilen, ancak son derece detaylı çalışıldığı anlaşılan Milli Sağlık Planı ve Milli Sağlık Programlarından bağımsız olduğu düşünülemez. Ülkemizde son dönem sağlık sistemimizde önemli derecede değişimlere yol açan Sağlıkta Dönüşüm Programı da, sosyalleştirmenin içinde olduğu süreçten bağımsız değildir. Kendi içinde bütünlük arz eden sağlık bölgeleri, bu bölgelerdeki hastane yapılanmalarına entegre birinci basmak sağlık örgütlenmesi ve hatta genel sağlık sigortasına kadar sağlık sistemimizin birçok unsuru, farklı formlar halinde de olsa, bu politikalar içinde yer almaktadır. Bu çalışma, birinci basamak sağlık örgütlenmesini merkeze alarak farklı dönemlerde geliştirilip uygulamaya konan sağlık politikaları arasındaki geçişi ve benzerlikleri incelemeyi amaçlamıştır. Özellikle sağlık hizmetlerinin sosyalleştirilmesi ile somut hale geçen ve başarı ile başarısızlığı on yıllardır tartışma konusu yapılan sağlık ocağı örgütlenmesinin öncül ve ardılı olan politikalar üzerinde durulmuştur. Sağlık hizmetlerinin ülke geneline yayılması, herkesin sağlık hizmetlerinden ücretsiz olarak yararlanması, sağlık finansmanı için yeni kaynakların oluşturulması, entegre birinci basmak sağlık hizmetleri örgütlenmesi ve sevk zinciri uygulaması ile ilçe, il ve bölge hastanelerinden oluşan kapsamlı bir sağlık ağı oluşturulması bu politikaların ortak hedefini oluşturmaktadır. Milli Sağlık Programında öngörülen sağlık merkezleri, sağlık hizmetlerinin sosyalleştirilmesinde kurulan sağlık evi ve sağlık ocağı ağı ve nihayet aile hekimliği uygulamasında yer alan aile sağlığı merkezleri ve toplum sağlığı merkezleri de birbirini destekleyerek gelişen politika zincirini oluşturmaktadır. Sonuç itibarıyla, ülkemizde uygulanan politikalara yanlı olmayan analitik bir yaklaşımla baktığımızda, birbirini besleyen, mevcut birikimler üzerine yeni vizyonlar ekleyerek gelişen ve ortak olarak toplum sağlığının geliştirilmesini hedefleyen bir bütünlük arz ettiği görülmektedir.

There are some periods which had a great impact on health policies in Republic of Turkey. Lots of discussions have been made about works concerning especially the organization of primary care. Among these, National Health Plan and National Health Programme, Socialization Policy in Healthcare, Transformation in Health and Family Practice are the most prominent ones based on the historical progress. By no means, national health policy making efforts in Turkey are probably effected by global trends. It is possible that National Health Plan and National Health Programme are insuenced by early health policies in the Republic period. Consequently, radical changes aimed to be made by socialization policy in healthcare are not independent from National Health Plan and National Health Programme which were comprehensive and detailed policy texts although they were not supported by legislations. Health Transformation Programme in Turkey which has led to important changes in the healthcare system recently is not independent from the process that includes socialization either. A lot of elements of health system, including health regions, primary healthcare organizations integrated to hospital structure in these regions and even general health insurance are included in these policies, although they are described in different forms. This study aims to examine the transitions and similarities among health policies which have been developed and practiced in various periods, focusing on primary healthcare organizational structure. More emphasis was paid to the premise and successor models of primary care organizational structure, namely community health clinics realized by the socialization of healthcare services, of which success and failures have been a topic of discussion for decades. Expansion of healthcare services to whole country, every citizen's getting benefit of healthcare services free of charge, creating new resources for financing healthcare, establishing an extensive network of healthcare which includes integrated health services organization and referral chain together with district, province and regional hospitals constitute to be the common goal of these policies. Health centers foreseen in National Health Programme, community health clinics and health houses established for socialization of healthcare services and finally family health centers of family medicine scheme form a progressing policy chain by supporting one another. As a result, when the health policies of the country are monitored with an objective analytical approach, similar attitudes which aim to improve health status of the population by supporting one another and adding new visions to the system are seen.