Türkiye ve Avrupa Birliği ülkelerinde genetik müdahalelerin yasal çerçevesi

Abstract

Kalıtımın ilkelerine dair ilk bilimsel bulguların açığa çıkarılmasından bu yana genetik biliminde yaşanan gelişmeler, doğurduğu olumlu sonuçların yanı sıra meydana getirdiği endişeler nedeniyle hukuk ve etik çevrelerinin gündeminde yer almıştır. Yaşamın kodu olarak ifade edilen gene dair artan bilgi birikimi doğrultusunda gen üzerinde yapılabilen müdahaleler, konuya ilişkin etik ilkelerin belirlenmesini ve bu uygulamaların yasal sınırının çizilmesini zorunlu kılmıştır. Genetik bilimindeki gelişmeler doğrultusunda ortaya çıkan sorunların giderilmesi için gerek uluslararası alanda gerekse ulusal alanda çeşitli hukuki belgeler hazırlanmıştır. Bu kapsamda tezde, söz konusu uluslararası belgelerin ve Türkiye ile Avrupa Birliği ülkelerindeki konuya ilişkin iç hukuk düzenlemelerinin değerlendirmesine yer verilmiştir. Yeni gelişmelere bağlı olarak, mevcut hukuki belgelerin gözden geçirilmesi veya yeni düzenlemeler hazırlanması gerektiği konusunda ileri sürülen görüşler ve bu görüşlerin doğurduğu etkilere de tezde yer verilmiştir. Son olarak, somatik hücre üzerinde gerçekleştirilen gen tedavileri ile altsoyun genetiğini değiştirmeye yönelik germline gen tedavileri kapsamında gündeme gelen etik sorunlar, tedavi etme amacı taşımayan genetik geliştirme uygulamalarına yönelik etik sorunlar ile genetik testlere ve cinsiyet seçimi uygulamalarına bağlı olarak ortaya çıkabilen etik sorunlara dair görüşler incelenmiştir.

Developments in the field of genetics, along with their benefits, have always been a subject to controversy among legal and ethical communities ever since the first findings on the mechanism of heredity have been disclosed. Interventions that became more feasible through increasing knowledge about the "code of life" that called genes, obligates setting of ethical principles and drawing of legal boundries. Domestic and international legislations have been enacted to cover the queries that came up with the progress in the field of genetics. This thesis includes the aforementioned international legislations as well as regulations in Turkey and the EU regarding the issue. Also included are the comments and their impact on the need for the review and/or reconstitution of current legislations based on new developments. Lastly, ethical issues which concern gene therapy that targets somatic cells, germline gene therapy that alters offspring genetic, practices of non-therapeutic genetic enhancement, selection of sex and genetic testing are discussed.